Ovaj tekst će se baviti pitanjem dostave fakture (računa) izvršnom dužniku od strane izvršnog povjerioca, putem e-mail adrese, a radi pokretanja postupka izvršenja na osnovu vjerodostojne isprave.
Naime, važećim Zakonom o izvršenju i obezbjeđenju i to članom 25, propisano je da:
‘’Izvršenje radi ostvarivanja novčanog potraživanja određuje se i na osnovu vjerodostojne isprave.
Vjerodostojna isprava je:
1) mjenica i ček;
2) obveznica i druga hartija od vrijednosti izdata u seriji, koje imaocu daju pravo na isplatu nominalne vrijednosti;
3) faktura (račun) sa otpremnicom ili drugim pisanim dokazom da je izvršni dužnik obaviješten o nastaloj obavezi;
4) izvodi iz poslovnih knjiga za izvršene komunalne usluge, usluge električne energije, telefonske i druge slične usluge;
5) bankarska garancija;
6) akreditiv;
7) ovjerena izjava izvršnog dužnika kojom ovlašćuje banku da sa njegovog transakcionog računa (u daljem tekstu: račun) izvrši prenos novčanih sredstava na račun izvršnog povjerioca;
8) obračun kamata sa dokazima o osnovu dospjelosti i visini potraživanja;
9) ovjerena privremena ili okončana situacija u vezi sa izvršenim građevinskim radovima;
10) izvod otvorenih stavki potpisan i ovjeren od strane izvršnog povjerioca i izvršnog dužnika.
Vjerodostojna isprava je podobna za izvršenje ako su u njoj naznačeni izvršni povjerilac i izvršni dužnik, predmet, vrsta, obim i rok ispunjenja obaveze.
Kad se iz vjerodostojne isprave ne vidi dospjelost potraživanja, izvršenje se određuje ako je izvršni povjerilac podnio pisani dokaz da je izvršnog dužnika pozvao da ispuni dospjelu obavezu u ostavljenom roku.’’
Dakle, da bi faktura (račun) postala isprava podobna za izvršenje, istu mora pratiti otpremnica ili drugi pisani dokaz da je izvršni dužnik obaviješten o nastaloj obavezi.
Obavještavanje izvršnog dužnika se na uobičajen način, a shodno zakonskim odredbama, vrši putem pošte, slanjem faktura (računa) ili pak opomene pred utuženje sa pratećim fakturama (računima) na adresu sjedišta izvršnog dužnika.
Međutim, pored toga što se fakture (računi) mogu uputiti izvršnom dužniku putem pošte, uobičajeni način poslovanja između privrednih subjekata jeste komunikacija putem e-mail adresa, bilo zvanično registrovanih, bilo adresa povodom kojih su se stranke saglasile da će preko istih obavljati komunikaciju.
U praksi su postupajući sudovi zauzimali različite stavove prilikom ocjene da li je neka isprava vjerodostojna, ukoliko je ista uručena izvršnom dužniku putem e-mail adrese.
Prednja situacija dovodi povjerioce koji pokušavaju naplatiti svoja potraživanja u pravnu nesigurnost, a ovo iz sledećih razloga.
Prije svega, često se dešava da dužnik izbjegava prijem faktura na adresu sjedišta društva registrovanu u Centralnom registru privrednih subjekata, čime u krajnjem izbjegava da ispuni svoju obavezu prema povjeriocu. Kod takvog postupanja, povjerilac dolazi u bezizlaznu situaciju, gdje ne može da stvori uslove za naplatu potraživanja putem izvršenja (koji postupak je najkraći i najefikasniji), jer ne može da obezbijedi dokaz da je dužnik obaviješten o svojoj obavezi.
Dalje, u praksi se dešava da dužnik promijeni adresu sjedišta društva, a da o tome ne obavijesti blagovremeno organ nadležan za registraciju, pa mu se pismena ne mogu uručiti na zvaničnu adresu.
Stoga, jedini način koji preostaje povjeriocu, kako bi ispunio zakonom zahtijevanu formu vjerodostojne isprave, jeste da fakture (račune), opomenu pred utuženje i slično, uputi dužniku na e-mail adresu, bilo zvanično registrovanu, bilo adresu povodom kojih su se stranke saglasile da će preko istih obavljati komunikaciju.
Povodom ovog pitanja, stav suda u ranijoj praksi je bio nesporan, urednim obavještenjem dužnika se smatralo obavještavanje istog od strane povjerioca putem e-mail adrese koja se uobičajeno koristila u komunikaciji između stranaka.
Međutim, sve i da uzmemo da je ovaj stav neispravan, onda svakako ne možemo zanemariti da je važećim Zakonom o privrednim društvima propisano da “privredno društvo mora da ima adresu za prijem elektronske pošte, koja se registruje u CRPS“.
Dakle, privredna društva su u obavezi da imaju registrovanu e-mail adresu i to naravno, radi poslovanja putem iste.
Stoga, dostavljanje pismena dužniku na e-mail adresu registrovanu u CRPS se mora smatrati urednom dostavom, jer se radi o zvaničnoj adresi dužnika.
U tom smislu se i dostava fakture (računa) putem e-maila registrovanog u CRPS mora smatrati dokazom da je dužnik obaviješten o svojoj obavezi, tj. tako dostavljena faktura (račun) mora imati svojstvo vjerodostojne isprave.
U suprotnom, bila bi obesmišljena gore citirana imperativna odredba Zakona o privrednim društvima, koji je lex specialis za oblast poslovanja privrednih subjekata, a takođe bi se položaj izvršnog povjerioca u naplati potraživanja značajno pogoršao.
Može biti da je malo čudno baviti se ovom temom u vremenima kad se tehnologija razvija neviđenom brzinom, te kad se traži najpogodniji način za ostvarenje prava, ali jednostavno, neki formalistički stavovi dovode do takve potrebe.
Međutim, ostaje nada da će se sudovi pozabaviti ovim pitanjem na ispravan način i omogućiti što efikasnije poslovanje privrednih subjekata kao i naplatu njihovih potraživanja.