S obzirom na globalizaciju, porast turizma, kao i pojavljivanje low-cost kompanija, broj putnika koji koriste vazdušni prevoz, stalno raste. Svjetska vazdušna mreža povezuje gradove i države na načine koji prije nisu bili mogući, omogućavajući ljudima da brzo i učinkovito stignu na svoje odredište širom svijeta.
Prema podacima Međunarodne vazdušne zadruge (IATA), prije pandemije COVID-19, godišnje je u svijetu letjelo više od 4,5 milijarde putnika. Međutim, i pored ove impozantne brojke, nažalost po istraživanjima organizacije za prava putnika “AirHelp”, utvrđeno je da čak 85% putnika u avio-saobraćaju nisu upoznati sa svojim pravima.
Velika potražnja je i uzrok problema u vazdušnom saobraćaju kao što su kašnjenje letova, otkazivanje i slično.
Stoga, putnici bi trebalo da znaju koje mehanizme zaštite imaju na raspolaganju u slučaju problema.
Uredba broj 261/2004 Evropskog parlamenta i Savjeta utvrđuje opšta pravila i određuje minimalni standard novčane naknade štete i pomoći putnicima u slučaju uskraćenog ukrcavanja na let, otkazivanja leta, dužeg kašnjenja leta u polasku i smještaj u nižoj klasi od one za koju je kupljena karta.
U Crnoj Gori prava putnika su detaljno regulisana Zakonom o obligacionim odnosima i osnovama svojinsko-pravnih odnosa u vazdušnom saobraćaju po uzoru na pomenutu Uredbu.
U nastavku teksta obrađena je zakonska regulativa u slučaju kašnjenja leta.
*Kašnjenje leta
Česta zabluda se javlja kod putnika zato što kašnjenje računaju u odnosu na odlazak sa početne destinacije, a ne u odnosu na dolazak na željenu destinaciju. Dakle, avion kasni ako putnik stigne na željenu destinaciju najmanje 3 sata kasnije od zakazanog vremena.
Zakon pravi razliku u odnosu na trajanje kašnjenja i razdaljinu:
- Za 2 sata ili više za letove dužine do 1500 km;
- Za 3 sata ili više za letove dužine između 1500 km i 3500 km;
- Za 4 časa ili više za sve letove koji ne spadaju u prethodno navedene letove;
- U slučaju kašnjenja leta najmanje 5 časova ima pravo i na vraćanje prevoznine.
U odnosu na navedene kategorije putnik ima pravo i na opskrbu od strane stvarnog vazdušnog prevoznika koja podrazumijeva besplatne obroke i osvježavajuće napitke u razumnom odnosu s vremenom čekanja, kao i pravo i na dva besplatna telefonska poziva, telefaks poruke ili elektronske poruke, odnosno obroke i osvježavajuće napitke shodno vremenu čekanja i hotelski smještaj, kao i besplatan prevoz od aerodroma do mjesta smještaja (hotel i drugo).
Odredbom člana 10 Zakona o obligacionim odnosima i osnovama svojinsko-pravnih odnosa u vazdušnom saobraćaju je propisano pravo na materijalnu odštetu i njeni uslovi. Putnik ima pravo na određeni iznos u zavisnosti od udaljenosti krajnje destinacije:
- 250 € za letove dužine do 1500 km;
- 400 € za letove dužine između 1500 km i 3500 km;
- 600 € za sve letove koji ne spadaju u prethodno navedene letove;
Takođe, u istom članu su navedeni i uslovi pod kojima se iznos odštete može umanjiti za 50%, kada se putnicima ponudi preusmjeravanje do njihovog odredišta alternativnim letom, a pritom vodeći računa o vremenu kašnjenja na željenu destinaciju i udaljenosti te destinacije.
Što se tiče modaliteta isplate, zakon propisuje da se ista isplaćuje u gotovini, bankovnom doznakom na račun, čekovima ili na drugi način, uz saglasnost putnika.
Imajući u vidu da je teret dokazivanja na samom putniku, u nastavku dajemo neke savjete i preporuke za ostvarivanje prava putnika:
- Dokumentujte što je više moguće dokaza o kašnjenju leta ( fotografisanje table sa dolascima i odlascima ) i sačuvajte svoju boarding kartu. Postupak reklamacije se može razlikovati od kompanije do kompanije. Neke imaju svoje online formulare sa odmah dostupnim informacijama o svim letovima (vrijeme polaska, dolaska), dok u nekim možete imati poteškoće u nalaženju tih informacija i potrebu da reklamaciju podnosite pisanim putem sa dokazima.
- Prema Zakonu o obligacionim odnosima i osnovama svojinsko-pravnih odnosa u vazdušnom saobraćaju u Crnoj Gori, putnik podnosi pisani prigovor sa opisanim činjeničnim stanjem i dokazima vazdušnom prevozniku. Ako vazdušni prevoznik, odnosno menadžment Aerodroma, u roku od 30 dana od dana dostavljanja prigovora ne odluči po istom, putnik ima pravo da dostavi Agenciji za civilno vazduhoplovstvo prigovor za mirno rješavanje spora. Agencija je dužna da se izjasni na prigovor u roku od 15 dana od dana prijema prigovora.
Podnošenje prigovora Agenciji za civilno vazduhoplovstvo ne predstavlja uslov za putnikovo ostvarivanje prava pred nadležnim sudom. U slučaju da se radi o crnogorskom vazdušnom prevozniku, nadležan je sud sjedišta avio-prevozniika, odnosno Osnovni sud u Podgorici.
Potraživanja iz ugovora o prevozu i regresna potraživanja iz ugovora o prevozu zastarijevaju za dvije godine. U slučaju kašnjenja leta vrijeme zastarjelosti počinje da teče od dana kada je avion stigao ili trebao da stigne u mjesto odredišta.
U konačnom bi ukazali da je ovaj slučaj dobar primjer pravnih situacija sa kojima se svakodnevno susrećemo, a o kojima društvo nema visok stepen svijesti, niti znanja na koji način je moguće zaštiti i ostvariti svoja prava.