Analiza potrebe za osnivanjem Agencije za privredne registre u Crnoj Gori
U junu ove godine sprovedena je javna rasprava povodom Nacrta Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o privrednim društvima i nacrta Zakona o registraciji privrednih i drugih subjekata.
Namjera Zakona o registraciji privrednih i drugih subjekata je da se uredi postupak registracije privrednih i drugih subjekata, stvarnih vlasnika i stečajnih masa u Centralnom registru privrednih subjekata (CRPS), sadržaj i način vođenja CRPS, javnost i objavljivanje podataka, kao i druga pitanja od značaja za postupak registracije.
Dakle, namjera ovog zakona je da se postupak registracije detaljno normira posebnim propisom i da se isti izdvoji iz Zakona o privrednim društvima koji je materijalni propis za oblast privrednih društava.
Ova intencija je sasvim opravdana i jasno je da je ovakav propis trebalo biti donijet godinama unazad kako bi se postupak registracije uredio do najveće moguće mjere, međutim, donošenje ovog propisa otvara još jedno pitanje, koje će biti predmet ovog teksta.
Naime, sa potrebom unapređenja propisa u postupku registracije privrednih subjekata i oblasti vođenja privrednih registara, javlja se i potreba promjene organizacionog statusa Centralnog registra privrednih subjekata, po ugledu na zemlje regiona i zemlje Evropske unije.
Postupak registracije se, kao što je to poznato, sada vodi pred Centralnim registrom privrednih subjekata koji je dio Uprave prihoda i carina Crne Gore, i samim tim pod nadzorom Ministarstva finansija Crne Gore, dakle, postupak registracije se vodi pred upravnim organom.
Takođe, postojeći sistem registracija osim Centralnog registra privrednih društava i Uprave prihoda i carina, posebno kad su u pitanju nevladine organizacije, sportske organizacije, vjerske organizacije, sindikalne organizacije i drugi subjekti, direktno ili indirektno uključuje i Ministarstvo unutrašnjih poslova, Ministarstvo pravde, Ministarstvo rada i socijalnog staranja, Privredni sud Crne Gore i slično.
Ovo dakle znači da se registracije obavljaju kod nekoliko državnih organa, da na njima radi veliki broj zaposlenih, da su registri razuđeni i teže dostupni građanima i privrednim subjektima.
Kod navedenog, jasno je da postoji ogroman prostor za unaprijeđenje postojećeg sistema registracija u privredi i vođenja privrednih registara, i to koristeći poznate modele iz evropskih zemalja, a posebno država iz našeg regiona.
Zarad detaljnijeg pojašnjenja potrebe za osnivanjem samostalne agencije za privredne registre, možemo se osvrnuti na model koji postoji u Srbiji i koji, čini se, već godinama funkcioniše dobro.
Naime, Srbija je još 2004. godine, Zakonom o Agenciji za privredne registre, osnovala istoimenu instituciju, i već 2005. godine Agencija je otpočela sa reformom u oblasti registracije, a danas se u njoj vrše sve registracije, vode svi registri u privredi te zemlje, i pružaju svi podaci zainteresovanim licima o privrednim subjektima.
Dalje, u ovom sistemu registracije sam postupak vode ovlašćeni registratori, koje imenuje Upravni odbor agencije uz prethodnu saglasnost Vlade. Ovo je od posebnog značaja jer smatramo da o pravu građanina na preduzetništvo, o kome se suštinski odlučuje kod registracije, treba da odlučuje lice koje je moralo proći određenu proceduru i ispuniti određene uslove u postupku imenovanja, te koje je u skladu sa tim odgovorno za svoj rad u ovako osjetljivoj i važnoj materiji za građane i privredu.
Pored ovoga, potrebno je reći nešto i o ustrojstvu ovakve institucije. Agencija u svojoj nadležnosti ima, između ostalog, i registre u sledećim oblastima: privredna društva; preduzetnici; finansijski lizing; založno pravo; mediji, udruženja; nevladine organizacije; stečajne mase; privredne komore i predstavništva stranih privrednih komora; sportska udruženja, društva i savezi; sudske zabrane; građevinske dozvole; privremena ograničenja prava lica.
Dakle, svi relevantni podaci koje neko lice hoće da pribavi se nalaze na istom mjestu, što značajno olakšava funkcionisanje raznih poslova.
Kod prednje navedenog, jasno je, da se sistem koji imamo u Crnoj Gori, kad se poredi sa izloženim sistemom centralizovanog registra, lako može posmatrati kao biznis barijera i otežavajuća okolnost u poslovanju bilo kog subjekta.
Osnivanjem Agencije za privredne registre bi se, prije svega, uveo jednošalterski sistem koji omogućuje sve registracije na jednom mjestu, što znači jednostavniju i jeftiniju proceduru. Dalje, stvorili bi se uslovi da se postupak registracije učini značajno kraćim. Registri bi bili na jednom mjestu, što znači da bi se lakše dolazilo do podataka iz svih navedenih oblasti obavljanja privredne djelatnosti. Do potrebnih podataka bi moglo doći svako lice, bez potrebe za dokazivanjem pravnog interesa, te se niko ne bi mogao pozivati na okolnost da su mu neki podaci bili nedostupni (ovo je posebno značajno u oblastima u kojima takve informacije pored praktičnog imaju i konkretan pravni značaj, kao što su založno pravo, stečajne mase itd).
Ovo su benefiti koje bi donijelo osnivanje agencije, dok su mane jedva vidljive i moglo bi se reći da bi se iste ogledale eventualno u troškovima osnivanja agencije, što na kraju, ukoliko bi se ti troškovi na vrijeme opredijelili, ne bi značilo nedostatak, već pravilno utrošena sredstva u cilju unaprijeđenja poslovnog ambijenta uopšteno.
Smatramo da je, u svijetlu svega navedenog, očigledno da postoji prostor da se unaprijedi postojeći sistem registracije i vođenja registara u privredi, kako sa aspekta legitimiteta i poštovanja prava građana, tako i u pogledu efikasnosti, odnosno bržeg, dostupnijeg i jeftinijeg servisa građanima i privredi.
Osnivanje agencije za privredne registre bi nesumnjivo donijelo:
-viši stepen autoriteta organa koji vrši registraciju;
-manje prostora za zloupotrebe u ovoj oblasti;
-pouzdanu, opširnu i dostupnu evidenciju u svim oblastima privrede i poslovanja;
-smanjenje biznis barijera, te lakše poslovanje i za domaći biznis i za strane investitore;
-racionalizaciju u javnom sektoru;
-u skorijoj budućnosti uvezivanje sa sličnim evidencijama iz EU, te samim tim olakšan pristup našim građanima evropskom tržištu, a potencijalnim investitorima iz EU nama.
-viši stepen autoriteta organa koji vrši registraciju;
-manje prostora za zloupotrebe u ovoj oblasti;
-pouzdanu, opširnu i dostupnu evidenciju u svim oblastima privrede i poslovanja;
-smanjenje biznis barijera, te lakše poslovanje i za domaći biznis i za strane investitore;
-racionalizaciju u javnom sektoru;
-u skorijoj budućnosti uvezivanje sa sličnim evidencijama iz EU, te samim tim olakšan pristup našim građanima evropskom tržištu, a potencijalnim investitorima iz EU nama.
Uvođenje ovakvog sistema bi, bez sumnje, iziskivalo nešto veću investiciju na samom početku, kao i nekoliko intervencija u zakonodavstvu, odnosno donošenje jednog novog i izmjena nekoliko postojećih zakona, što je već u proceduri.
Međutim, smatramo da sva ulaganja i rad na osnivanju agencije za privredne registre ne mogu biti mjerljivi sa prednostima koje bi nam donijelo njeno osnivanje i da bi to na kraju bilo isplativo ulaganje, koje bi olakšalo građanima i privrednim subjektima pristup potrebnim podacima, a svakako unaprijedilo poslovanje i odrazilo se pozitivno na privredu Crne Gore.